Halılar hakkında ilginç bilgiler

Halılar ile ilgili bilgi vermeye yapıldığı malzemelerden başlamak gerekiyor, daha sonra ise halı ile ilgili kısa bilgilere göz atabilirsiniz. Halılar geleneksel olarak yünden yapılmıştır, ancak 20. yüzyıldan beri, elyaf yünden daha ucuz olduğu için polipropilen, naylon ya da polyester gibi sentetik elyaflar sıklıkla halı yapımında kullanılmaktadır. Halılar, bir kişinin ayaklarını bir soğuk zeminden izole etmek için, yerde otururken daha fazla rahatlık sağlamak, ayak sesini (özellikle apartmanlarda) yok etmek ve dekorasyon gibi çeşitli amaçlar için kullanılır. Halılar farklı boyalı lifler kullanılarak herhangi bir renkte yapılabilir. Halıların yüzeyini süslemek için kullanılan birçok farklı desen ve motif türü kullanılmaktadır. 2000’li yıllardan beri halılar perakende mağazaları, ofisler, oteller gibi endüstriyel ve ticari kuruluşlarda da kullanılmaktadır. 2010’lardan beri, fabrikalarda seri üretilen ve ticari binalarda kullanılan sentetik halılardan, pahalı, özel olarak kullanılan el dokuması yün halılara kadar pek çok fiyat ve kalite seviyesinde çok çeşitli halı ve yolluklar mevcuttur.

• Asya’da el dokuması halıların yapımında bir çok çocuk sıklıkla kullanılmaktadır. Avrupa ve Kuzey Amerika’da Halı üzerinde kullanılan GoodWeave etiketi, o halının yapımında çocuk işçilerin kullanılmadığını göstermektedir. Bazı İthalatçılar etiketler için ekstra ödeme yaparlar ve toplanan gelir, halı üretim merkezlerini kontrol etmek ve önceden sömürülen çocukları eğitmek için kullanılır.
• Norwalk virüsü veya Norovirüs (mide gribine neden olan virüs), bir ay veya daha uzun süre boyunca temiz olmayan bir halı üzerinde yaşayabilir.
• En eski ve halen var olan halı, en az 2000 yıllık veya daha fazla olduğu hesaplanan ünlü Pazyryk halısıdır. 1940’larda güney Sibirya’daki bir İskit mezarında bulunmuştur.
• Mikrobiyologlar, çalışan bir elektrikli süpürgeden üflenen havanın, evdeki en yüksek mikrop sayısına sahip beş yerden biri olduğunu tespit etmişlerdir. Diğer yerler arasında bulaşık süngeri, çamaşır makineleri, tuvaletler ve mutfak çöp kutuları bulunmaktadır.
• Beş saniye kuralı bir efsanedir: halı üzerine düşen yemeği 5 saniye içerisinde yerden alıp yiyebilirsiniz söylemi kesinlikle yanlıştır. Bir bakteri halı üzerinde dört haftadan fazla yaşayabilir ve “mikrobiyal yapışma” sayesinde, aşağıda yer alan mikroplar gibileri derhal gıdaya bulaşır: Salmonella typhimurium, Campylobacter ve Salmonella enteritis (korkunç ishal ve kusmaya neden olan kötü bir bakteri).
• Figüratif anlamda “halı altında süpürmek” ifadesi ilk defa 1963’te kaydedilmiştir.
• Her yıl birkaç kilo toz veya toprak bir halının tüylerinin arasında ve altında birikebilir.
• Tahtakurusu halı tüyleri arasında ve ahşap döşemelerin altında yaşayabilir. Büyüklüklerine göre son derece hızlıdırlar. Genellikle geceleri uyuyan insanların kanını emmek için 30 metrelik bir alanı tarayabilirler. Kan emme yaklaşık 3 ila 10 dakika sürer, ancak insanlar ısırıldıklarını nadiren fark ederler.
• Bir insan vücudu, bir saatte yaklaşık 1,5 milyon deri parçası döker, dökülen bu zerrecikler halılara gömülür.
• İç mekan havası genellikle dışarıdaki havaya göre yaklaşık iki kat fazla toz barındırır. Bu 16 cm3 başına milyonlarca mikroskopik parçacık demektir. Yaklaşık 2,000 toz akarı, 28 gr halı tozunda mutlu bir şekilde yaşayabilir.
• Küçük halılar, duvardan duvara halılara oranla daha sağlıklıdır. Duvardan duvara halılarda eşya altında kalan uç noktaların temizlenmesi oldukça zordur. Bu nedenle uç noktalar nem, kimyasallar, sıvılar, kırıntılar, küf ve maya üreten diğer döküntülerin birikmesi için daha uygun yerlerdir. Bu bölgelerde bakteriler (e-coli gibi) zengin ve neredeyse sürekli besin kaynağı bulabilirler.

 

• Naftalin halıların güveye karşı korumak için yaygın olarak kullanılır. Oysa ki konsantre formda naftalinin, nefesle ciğere çekilmesi tehlikelidir ve baş ağrısı, bulantı, kusma ve idrar yanmasına neden olabilir. Naftalin bir kanserojendir ve çocuklar, bebekler ve evcil hayvanlar için zehirli olabilir.
• Bir ABC News araştırmasında, sadece otel duvarları, yatak örtüleri ve banyo makyaj tabureleri üzerinde değil, aynı zamanda halı üzerinde de idrar ve dışkı izleri bulunmuştur. Test ettikleri, geceliği 55 $ ‘dan 400 $’ a kadar olan odalardan gelen laboratuar sonuçları, her odada idrar, dışkı ya da meni izleri olduğunu göstermiştir. Ayrıca, evcil hayvanlara izin veren otel odalarında halılarda pire veya hayvan idrarı bulunmuştur.
• Kalorifer peteğinin, sobanın veya şöminenin yanındaki halı ısınır, Bu durum “Ateş Yumurcağı” adı verilen tuhaf küçük bir yaratık için mükemmel bir yer sağlar. Ateş Yumurcağı uzun, esnek bir vücuda sahiptir ve neredeyse her şeyi yiyebilir.
• Bazı modern halılar suni plastik elyaftan yapılmıştır, ancak diğer halılar düğümlü yünden yapılmaktadır. “Pyrrharctia Isabella” adlı böcekler midelerinde bulunan özel kimyasallar sayesinde yünü şekere dönüştürür, böylece pamuk şekeri yer gibi halıyı yerler.
• Bir halıyı daha parlak yapmak için, halıya tuz serpip ve vakumlamadan önce bir saat bekletin. Tuz, çamurlu ayak izlerinin çıkarılmasında da etkilidir.
• Orta Çağlarda, yerler, tek kullanımlık bir halılarla kaplanırdı. Kirlendiğinde, atılırdı. Bugün, halılar daha kalıcıdır ve tüylerin arasındaki boşluklar daha çok kir ve mikrop barındırır.
• Palmiye çiçeği güvesinin tırtılları (Palmiye Kurdu), evini bir halının derin bir boşluğunda kurmaktan hoşlanır. Tırtıl halı liflerini bir koza yapmak için kullanacaktır.
• Anderson Labs’deki uluslararası uzmanlar çalışmalarında, bazı yeni halılardan çıkan buharı soluduktan sonra farelerin öldüğünü bildirmişlerdir.
• Kawasaki Sendromu (ilk olarak 1960’larda tanı koyan bir Japon doktorun adıyla anılmıştır) nadir bir hastalıktır. Bilim insanları, hastalığın halı temizleyicilerindeki zehirli kimyasallar tarafından tetiklenebileceğini bildirmişlerdir. Oyuncu John Travolta ve eşi Kelly Preston, oğullarının engelli olamsı ve nihai ölümü için halı temizleyicilerini suçlamışlardır. Fakat halen, Kawasaki Sendromu ve kimyasal halı temizliği arasında nedensel bir bağlantı olduğuna dair kanıtlar yetersizdir.
• Toz akarları (Dermatophagoides), sıcak, nemli ortamlarda gelişir, ölü cilt hücreleri ile beslenir ve halıda toplanan tozun içine yerleşir. Akarlar toz ile birlikte havalanabilir ve alerjiye yol açabilir.

 

• Tüm halılar asgari 12 ila 18 ayda bir temizlenmelidir.
• İngilizce halı yani “Carpet” terimi Latince “koparmak” anlamına gelen carpere teriminden türemiştir. Halılar çözülmüş “koparılmış” kumaştan yapılmıştır. “Carpet”, carpe diem ile aynı Latince köküne sahiptir, kelimenin tam anlamıyla “gününü kopar / ele geçirir” manasındadır.
• Duvardan duvara halılar kimyasal emisyon kaynağı olabilir. Duvardan duvara halı döşetecek olanlar, halıyı satan ve döşeyecek olan kişilere ne tip yapıştırıcı kullanılacağını sormalıdır. Havaya daha az yayılan halı yapıştırıcısı seçmeleri konusunda uyarmalıdırlar.
• Düzgün bir şekilde temizlendiğinde ve bakımı yapıldığında, halı süpürgeleri alerjiye neden olan toz ve alerjenleri yakalayarak havanın kalitesini artırabilir. Ancak çoğu insan, halılarını doğru bir şekilde temizlemez, bu da alerjileri şiddetlendirebilir.
• İlk elektrikli halı süpürgelerinin satışı oldukça zor olmuştur, çünkü insanlar o zamanlarda, halıların üzerinde bu kadar çok kirin ve tozun olabileceğine inanmadılar.
• Sigaradaki karsinojenler evdeki halıda birikebilir. Köpekler, kediler, küçük çocuklar ve emekleyen bebekler halı üstünde çok fazla zaman geçirirler, bu nedenle sigara içilen evlerde yaşayan insanlarda akciğer kanseri gelişme riski daha yüksektir.
• Halılar, yavru pirelerin gelişmesi için oldukça verimli yerlerdir. Pireler kuru halı sıcaklığında daha iyi gelişirler. Diğer taraftan, pire yumurtaları nemli yada ıslak mekanlarda zemindeki halıları da severler. Özellikle banyo veya mutfak halıları bu gruptadır. Pireler hem insanları hem de hayvanları ısırabilirler.
• Elektrikli süpürge, 1699 yılında Edmund Heming’in bir sokak süpürme makinesi icadı temel alınarak icat edilmiştir.
• Melville Bissell halı süpürgesini cat ettiğinde, halılar için vakumlama yerine “Bisselling” kelimesi popüler bir terim oldu.
• 20. yüzyılın başlarında elektrik süpürgeleri, kömür ile çalışmaktaydı, çok büyüktü ve onları çalıştırmak için üç kişi gerekiyordu. Diğer erken vakum temizleyiciler bir binanın dışına park ediliyor ve pencerelerden içeri sokulan uzun hortumları vardı. Vakum makinesinin bir başka erken versiyonu ise, evin mahzenine yerleştirilmişti ve evin her odasına giden bir boru şebekesine bağlanmıştı.

 

• Soda, sodalı su ya da karbonatlı su, halıdaki taze lekeleri temizlemede etkilidir. Sadece lekenin üzerine dökün, birkaç saniye lekenin içine nüfuz etmesini bekleyin ve sonra güzelce silin.
• Halıdan mum lekesini çıkarmak için, bir kesekağıdını (kahverengi kağıt poşet) mum lekesinin üzerine yerleştirin. Kağıdın üstüne sıcak ütüyü koyun ve bir süre bekleyin. Mum lekesi halıdan çıkarak kağıda geçecektir.
• Kırmızı şarabı bir halıdan çıkarmak için, lekeyi sodalı su ile ovun ya da lekenin üzerine tuz dökün ve emmesini sağlayın. Sonra kalıntıyı elektrikli süpürge ile vakumlayın. Hala leke varsa, bir deterjan çözeltisi, su ve birkaç damla beyaz sirke ile tekrar silin.
• Kırmızı halı geleneksel olarak liderlerin, politikacıların veya sanatçıların törenlerde gidecekleri yolla serilir.  “Kırmızı halı” yla ilgili ilk yazılı referans Antik Yunan oyun yazarı Eshilos (Aeschylus) tarafından yazılmıştır ve Yunan mitolojisinde Miken Kralı Agamemnon (M.Ö. 458) ‘un önüne serildiğini belirtmiştir.
• Halıda yaşayabilen Salmonella mikropları evde yaşayanlarda gastrointestinal problemlerle neden olabilir. Özellikle filtresi eski ve toz sızdıran elektrik süpürgesi riski daha da arttırır.
• Sakızı halıdan çıkarmak için, sertleşip kırılgan hale gelinceye kadar üzerine buz küplerini bastırın. Ardından kalıntılardan kurtulmak için leke çıkarıcı kullanın.
• Ev tozu akarı halıyı istila ettiğinde benzil benzoat onları öldürür. Ancak ölü akarlar hala alerjik reaksiyona neden olabilir ve bu nedenle kimyasal işlemden sonra bile vakumlanmalıdır. Toz akarlarını öldürmek için seyreltilmiş tanen (tannik asit) çözeltisi de halıya püskürtülebilir, ancak tannik asit insanlar için tehlikeli olabilir.
• Oryantal halılar ilk olarak Orta Çağ döneminde Haçlı seferleri sırasında Avrupa’daki yüksek değerli ev eşyalarına dönüştü. Fakat tersine bakıldığında Avrupalılar’ın üretiiği halılar Ortadoğu’da neredeyse hiç rağbet görmedi.
• Stachybotrys chartarum, ıslak halılarda oluşan bir ev küfüdür. Dermatit, mukozal tahriş ve immünsüpresyona neden olan mikotoksinler üretir.
• Ağır mobilyaların halıda bıraktığı çukurları yükseltmek için, buhar kullanılabilir. Gerekli buhar için yeterince yakın bir mesafeden buharlı ütü tutun, ancak ütünün halıya dokunmasına izin vermeyin. Lifleri bir kaşık kenarlarıyla kazıyarak kaldırın.

 

• İlk halıların nerede üretildiği tam olarak bilinmemekle birlikte, büyük olasılıkla milattan yüzyıllar önce, Orta Asya’daki göçebeler tarafından yere sermek için değil, çadırları yandan ve üstten izole etmek için yapılmıştı. Halı dokumacılığı, yüzyıllar boyunca, Asya’ya ve Ortadoğu’ya gelen ordular, tüccarlar ve göçmenler aracılığıyla Avrupa’ya taşındı.
• Oryantal halılarda palmetler olarak bilinen çiçek desenleri çoğunlukla nilüfer (yani lotus çiçeği suda yetişir) veya şakayık çiçeğinde elde edilir. Suyun değerli bir meta olduğu bölgelerde, çiçeklerin ve faunanın cennetin sembolü olması şaşırtıcı değildir.
• Gamalı haç tasarımı Hitler’e kadar olan döneme kadar, geleneksel olarak iyi bir servetin sembolü olmuştur ve Amerika, Avrupa, Hindistan ve Çin’den gelen halılarda bu desen sıkça bulunabilir.
• Oryantal halılar genellikle sembolizm açısından zengindir. Örneğin, büyük İran halıları genellikle evrenin bir kısmının küçük ölçekli bir planını (Üst kısımda Cennet, aşağıda Dünya şeklinde) sunarlar. Halılar ayrıca bir “X” ya da “Dört Yönü” temsil eden sekiz yapraklı bir çiçeğe de sahiptir. Diğer semboller arasında sıklıkla Cennete açılan bir gök kapı vardır ve bu Allah’ın kullarından saf ve yoğun temizlik isteğini sembolize eder.
• Bazı oryantal halıların kenarlarındaki desenlerin, içinde oturan kişiyi sihir, büyü ve kötülüklerden koruyacağı düşünülmektedir. Bu kötülükler halının dış sınırlarından içeri giremezler.
• Bazı yaygın halı motifleri arasında çeşitli madalyonlar (hanedan özellikleri ve tılsımlar), Boteh (bir Pers köyünden adını alan paisley desen), Herati (göldeki balıklar), hayat ağacı (hem İslam hem de Hıristiyanlık öncesi bir semboldür. Bu dünya ile cennet arasındaki bağı kurar), yıldızlar, uzun ömür ve iyi şansı simgeleyen “shou ve fu”, hayvanlar, kuşlar, bitkiler ve bulutlar yer almaktadır.